Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB); milyonlarca çocuğu etkileyen ve sıklıkla yetişkinlikte de devam eden, günlük yaşamın gerekliliklerine odaklanmayı zorlaştıran bir rahatsızlıktır. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu; dikkati sürdürmekte zorluk, hiperaktivite ve dürtüsel davranma gibi problemlerin bir birleşimidir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB); en yaygın rahatsızlıklardan biridir, genellikle okula başlanılan ilk yıllarda fark edilir ve okul çağı çocuklarının yaklaşık %10’unda görülmektedir. Erkek çocuklarda bu rahatsızlığa kızlara kıyasla daha sık rastlanılmaktadır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar çok hareketlidirler. Çoğunlukla düşünmeden hareket ederler ve odaklanmakta sorun yaşarlar. Bu çocuklar; karşı çıkan ya da saldırgan tutumlar sergileyebilirler. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’ndaki davranış problemleri çocuğun özgüvenini, ev ve okul hayatını, sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyebilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan yetişkin kişiler organize olmakta, zamanı yönetmekte, odaklanmış kalmakta ve planlar yapıp bunlara bağlı kalmakta zorlanırlar. Bu kişiler yerlerinde duramazlar, gürültülü olurlar ve değişen durumlara uyum sağlamakta güçlük çekerler. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan kişilerde bu duruma ayrıca uyku ve kaygı sorunları da eşlik edebilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)’nun tedavisinde erken tanı oldukça önemlidir. Tedavi genellikle ilaçları ve davranışsal müdahaleleri içerir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)’nun birçok biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörden etkilenen bir nörolojik gelişimsel bozukluk olduğu düşünülmektedir. Ancak ortaya çıkış nedeni henüz tam olarak bilinmemektedir.
Yapılan araştırmalar; Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)’nun ailesel geçiş gösterdiğine ve bazı genlerin bu rahatsızlıkla etkileşim halinde olduğuna işaret etmektedir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan kişilerin beyin işleyişlerinde bazı farklılıklar olduğu da belirlenmiştir. Buna ek olarak; hamilelik döneminde annenin stres düzeyinin ve doğum öncesinde sigaraya maruz kalmanın, düşük kiloda doğmanın, kurşun gibi toksinlere maruz kalmanın Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile ilişkili olabileceği ortaya konmuştur.
Erken yaşta televizyon izlemenin ileride görülen dikkat problemleriyle bağlantılı olabileceğini belirten araştırmalar da vardır. American Academy of Pediatrics (AAP), 2 yaşın altındaki çocukların televizyon, bilgisayar ya da telefonla zaman geçirmemesini ve 2 yaşın üstündeki çocukların ise bunlara maruz kaldığı sürenin yaklaşık 1 saatle sınırlandırılmasını önermektedir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Dikkat Eksiliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan çocuklar detaylara dikkat etmez ve birçok kez hata yaparlar. Günlük işlerini yapmayı unutabilirler. Sık sık eşyalarını kaybederler. Karşılarındakini dinlemez görünürler ve verilen komutları takip etmekte zorlanırlar. Bu çocuklar ayrıca çoğu zaman yerlerinde duramazlar, etrafta koşturup dururlar, acelecidirler. İsteklerini ertelemek konusunda güçlük çekerler.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)’nun belirtileri iki gruba ayrılır:
Dikkat Eksikliği
- Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara verememe ya da ödevlerinde, işlerinde ve diğer aktivitelerde dikkatsizce hata yapma
- Aktiviteler sırasında çoğu zaman dikkatin dağılması (dersler, konuşmalar ya da uzun okumalar sırasında odaklanmış kalmakta zorluk vb.)
- Doğrudan kendisiyle konuşulurken çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünme
- Çoğu zaman yönergeleri takip etmeme ve ödevlerini ya da yapılması gereken diğer rutin şeyleri tamamlayamama
- Yapılması gereken şeyleri ve aktiviteleri düzenlemekte çoğu zaman zorluk yaşama (zaman yönetiminde sorunlar, teslim tarihlerine yetişememe vb.)
- Uzun süre zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınma ve hoşlanmama
- Yapması gereken şeyler ve aktiviteler için gereken eşyaları çoğu zaman kaybetme (okul eşyaları, kalem, kitap, cüzdan, anahtar, gözlük, telefon vb.)
- Dikkatin çoğu zaman dış uyaranlarla kolayca dağılması
- Günlük aktivitelerde çoğu zaman unutkan olma
Hiperaktivite – Dürtüsellik
- Ellerin ve ayakların çoğu zaman kıpır kıpır olması ve oturulan yerde kıpırdanıp durma
- Oturması gerektiği halde çoğu zaman oturduğu yerden kalkma (sınıfta sırada oturmaya devam etmeyip ara ara ayağa kalkma vb.)
- Çoğu zaman yerli yersiz koşturup durma ya da tırmanma
- Çoğu zaman sakin bir biçimde oyun oynamakta ve zaman geçirmekte zorluk yaşama
- Çoğu zaman hareket halinde olma (restoranlarda ya da toplantılarda yerinde duramama vb.)
- Çoğu zaman çok konuşma
- Çoğu zaman sorulan sorunun tamamlanmasını beklemeden cevap verme (birisinin cümlelerini tamamlama vb.)
- Çoğu zaman sıra beklemede zorluk yaşama (otobüs kuyruğunda beklerken vb.)
- Çoğu zaman başkalarının sözünü kesme ya da araya girme (başkalarının konuşmalarına ya da oyunlarına atlama, başkalarının eşyalarını izin almadan kullanma vb.)
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Farklı Türleri Var mıdır?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), 3 farklı şekilde kendini gösterebilir:
1) Dikkat Eksikliğinin baskın olduğu DEHB
(Dikkat Eksikliği belirtilerinden 6 ya da daha fazlası çocuğun gelişimsel düzeyiyle uyumlu olmayacak şekilde görülür ve çocuğu çeşitli alanlarda olumsuz etkiler.)
2) Hiperaktivite / Dürtüselliğin baskın olduğu DEHB
(Hiperaktivite – Dürtüsellik belirtilerinden 6 ya da daha fazlası çocuğun gelişimsel düzeyiyle uyumlu olmayacak şekilde görülür ve çocuğu çeşitli alanlarda olumsuz etkiler.)
3) Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivitenin İkili Kombinasyonu
(Hem Dikkat Eksikliği belirtilerinden 6 ya da daha fazlası hem de Hiperaktivite – Dürtüsellik belirtilerinden 6 ya da daha fazlası birlikte görülür.)
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğuyla Birlikte Seyreden Diğer Problemler Nelerdir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)’na çoğu zaman başka rahatsızlıklar eşlik edebilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların neredeyse yarısında öğrenme güçlükleri görülmektedir. Bu güçlüklerin başlıcası; okuma ve yazmayı etkileyen disleksidir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan her 10 çocuğun en az 4’ünde inatlaşma, öfke patlamaları, meydan okuma ve kurallara uymama gibi belirtilerle karakterize olan Karşıt Olma – Karşı Gelme Bozukluğu’na rastlanmaktadır. Depresyon da Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklarda sık görülen bir başka rahatsızlıktır. Bu çocuklar kendilerini yalnız ve akademik başarısızlıkları nedeniyle kötü hissederler. Kaygı Bozuklukları ise Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların yaklaşık %30’unu etkilemektedir.
Çocuğunuzda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Var mı?
Elbette birçok çocuk özellikle de küçük yaşlardayken bazen dikkatini toplamakta ve sürdürmekte zorluk çekebilir, yapması gerekenleri ya da eşyalarını unutabilir, kimi zaman aceleci ve dürtüsel davranabilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan çocuklarda ise yukarıda listelenen belirtilerin büyük bir kısmı, çocuğun gelişimsel düzeyiyle uyumlu olmayacak şekilde en az 6 ay boyunca farklı ortamlarda (evde ya da okulda; arkadaşlarla ya da akrabalarla; diğer aktivitelerde) görülür ve çocuğun günlük yaşamını, sosyal ilişkilerini, akademik performansını olumsuz etkiler.
Çocuğunuzda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olduğunu düşünüyorsanız atmanız gereken ilk adım; belirtilerin klinik açıdan değerlendirilmesi ve tedavi planı oluşturulması için bir Çocuk Ruh Sağlığı Uzmanına; Çocuk Ergen Terapistine başvurmaktır.
Çocuğunuzda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) varsa, hem sizin hem de çocuğunuzun bu rahatsızlık hakkında bilgi edinmesi ve bir an önce tedaviye başlanması gereklidir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nasıl Tedavi Edilir?
Birçok başka problem Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile benzer belirtiler verebilir. Ruh sağlığı uzmanı belirtilerin DEHB tanısıyla ilişkili olup olmadığına karar verebilmek için çocuğun ebeveynleriyle, öğretmenleriyle ya da çocuğa farklı ortamlarda bakım veren diğer yetişkinlerle görüşebilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda tamamen iyileşme sağlanamamaktadır ancak DEHB belirtilerinde azalma ya da hafifleme sağladığı kanıtlanmış tedavi yöntemleri mevcuttur. İlaç tedavisi ve davranış tedavileri bunların ikisidir.
Tedavi çocuğa özel planlanmalıdır. İlaç tedavisinde kullanılan birçok farklı ilaç vardır ve bunların etkileri çocuktan çocuğa değişmektedir. Hekim, doğru tedavi planı için kullanılan ilaçlarda ya da dozlarda süreç boyunca değişiklik yapabilir. Kullanılan ilaçlar çocuğun daha iyi konsantre olmasına ya da bir yerde daha uzun süre oturmasına yardım edebilir ama akademik performansında, ilişkilerinde ve davranışsal problemlerin uzun vadede çözümünde yeterli olmayabilir.
Araştırmalar; dürtüsel davranışları önlemek ve dikkat zorluklarını azaltmak için planlanan ilaç tedavisi, Davranışçı Terapi yaklaşımıyla birlikte uygulanıldığında çok daha başarılı sonuçlar alındığını göstermektedir.
Davranışçı Terapi çocuğun davranışlarını kontrol etmesini öğrenmesine yardımcı olmayı ve ailenin de bu konuda aktif katılımını sağlamayı amaçlar. Bu amaç doğrultusunda çocuğun ev ve okul ortamı yeniden düzenlenir, uygun davranışların sayısını artırmak için ödül ve uygunsuz davranışların sayısını azaltmak için ceza sistemi getirilir.
Çocuğun günlük yaşamında bir rutin oluşturmak, televizyon ya da bilgisayar gibi uyaranlara erişimi kısıtlamak, çocuğun dikkatini dağıtabilecek seçeneklerin sayısını azaltmak Davranışçı Terapi stratejilerinden bazılarıdır.
Çocuğunda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu görülen bazı ebeveynler çeşitli vitamin kullanımları, diyet değişiklikleri ve benzeri alternatif terapilere yönelmektedir ancak bu noktada dikkatli olunmalıdır çünkü bu alternatiflerin etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmamıştır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tedavi edilmezse çocuktaki davranışsal sorunlar ileride akademik performansta düşüş, iş yaşamında başarısızlık, sosyal ilişki kurmakta ve sürdürmekte zorluklar gibi başka problemlerin ortaya çıkmasına neden olabilir.
Kaynaklar:
– DSM 5
– ADHD ( APA, http://www.apa.org/topics/adhd/ )
– What is ADHD? ( http://kidshealth.org/ )
– Treatment for Children with ADHD ( https://www.helpguide.org/ )
